Irene Hurtadok Goierriko eta Tolosalde Hegoaldeko Hizkerak lanean zera dio:

"Euskal Herriko erdiguneko hizkeretan galdu da singularra eta plurala bereizten dituen azentua; horrenbestez, Bizkaiko eta Gipuzkoako hizkera batzuetan galduta dago. Baina, eremu horretan, gorde den tokietan, pluralean singularrean baino ezkerrerago ezartzen da azentua. [1]"

Aztergai diren herriotan ere egoera berdintsua aurkitu dugu, Hualdek[2] bere lanean Beasainerako eskaintzen zuen eskema, oro har, betetzen delakoan baikaude. Azentua aztertzerakoan aditza eta izena aztertu ditugu, eta hona hemen emaitza:

Azterketa honetarako aditzaren forma ez pertsonalak hartu dira kontuan. Multzo honetan aditzaren aspektua aztertu da, zehatzago esanda aditzen aspektu perfektiboa, inperfektiboa eta geroaldikoa.

Aditz-oinak hiru silaba baino gutxiago dituenean hau da gertatzen dena:

a) Aspektu perfektiboa [3]: eón, esán, emán, konpóndu, etórri, ikúsi, ibíli, izán, ipíni, pasáu, pentxáu, billáu, ertén, ezáutu, jasó, zorróztu...

b) Aspektu inperfektiboa [4]: éote (men) tzan, ésaten jardun diot, émate zon, kónpontze zian, étortze zian, íkuste zanen, íbiltze zian, ízete zan, ípinte diun, pásatzen da, péntxatzen, bíllatzen bado, értetzen dio,sékatzen zien, zórrozten, jásotze zien...

c) Aspektu geroaldikoa: eóngo die, esángo izue, izángo en, artúko do, emángoizut...

Hala ere, aditz-oinaren silaba kopurua aldatuz gero, honako emaitzak aterako ditugu:

d) Aspektu perfektiboa: errézau, arrápau, ezaútu, eákutxi, apróbetxau, antzéman,...

e) Aspektu inperfektiboa: apróbetxatze genduzen, antzématzen (ántzematzen), akórdatze (ákordatze), errézatze gendún (érrezatze), eákusten, entrétenitzen, ...

f) Geroaldia: arrápauko, eákutxiko, apróbetxauko,....

Kasu honetan, Hualdek bere lanean egin zuen bezala, aditzak bi taldetan bana ditzakegu. Adibide hauetan partizipio perfektiboan eta geroaldikoan azentua bigarren silaban doa. Inperfektiboan, aldiz, aldaketak nabari dira. Zenbait kasutan azentua lehen silabara mugitzen da, hasieran ikusi dugun bezala (ikus b atala). Beste zenbaitetan, erroaren silaba kopurua kontuan hartuz, azentua ez da lehen silabaraino iristen (nahiz eta adibide batzuetan ailegatu). Beraz, Hualderen hitzak aintzakotzat hartuz, aditz-oinaren silaba kopuruak zerikusia izan lezake gertaera honetan. Aditz-oinak hiru silaba baino gutxiago dituenean, aspektu inperfektiboan azentua lehen silaban ageri da.

Beste zenbaitetan azentua gune desberdinetan duten formak ikus daitezke. Askotan elkarrizketatu berak bi formak erabiltzen ditu. Adib:

éote men tzan/ eóte zan
ántzematzen/ antzématzen
érrezatze gendún/ errézatze gendún
éamaten/ eámaten

Agian gertaera hau azaltzeko baliagarri zaigu Iñaki Gamindek[5] Euskaldunen azentuak liburuan dioena. Berak dioenez, Legazpin aditzetan azentua ez da mugitzen. Ondorioz hiru herri hauen arteko gertutasunak eragina izan lezake halako kasuetan. Gainera, inguru honetako belaunaldi gazteek, oro har, ez dute azentua aurreratzen aspektu inperfektiboan.

Beraz, /-tze/ atzizkiarekin dugun azentueraren eskema ondokoa litzateke:

[ ó] – tze
[ó o ] – tze / [o ó ] – tze (zenbait kasutan)
[ o ó o ] – tze
[ o ó o o ] – tze

Horrenbestez, Hualdek Beasainerako aurkeztu zuen eskemarekin bat letorke orokorrean inguru honetako azentua, aditzari dagokionez behintzat.

Izenen azentua aztertzerakoan honako sailkapena egin dut: oinarri bisilabaduna duten izenak, oinarri hirusilabaduna dutenak, hiru silaba baino gehiagoko oinarriak dituztenak, eta azkenik maileguak.

a) Oinarri bisilabaduna duten izenak:

•  Singularra: astúa, egúrra, umía, larrén, artúa, gauzéa, ardíya, garbíya, azpíya, artzáiya, iríya, azkéna, basúa, bidía, zezéna, txakúrra moxála, iztárra, besúa, soúa,...
•  Plurala: ástok, égurrak, úmek, lárrek, ártok, gáuzak, árdik,gárbik, ázpik,ártzaiak, írik, ázkenak, bások, bídek,zézenak, txákurrak, móxalak, íztarrak, bésok, sóok,...

b) Oinarri hirusilabadunak: (bokalez amaitzen direnak)

•  Singularra: ganáua, errótia, arkúmia, aáriya, ikúllua, basárriya, uztárriya, kipóla, izára, ...
•  Plurala: gánauk, érrotak, árkumak,áarik, íkulluk, básarrik, úztarrik, kípolak, ízarak,...

  Kontsonantez amaitutako hitzetan ez da azentu aldaketarik nabari: ezjákiñak, giltzédunak, biríbillak, astélenetan, udáizkenak,

  Adibide hauek garbi erakusten dutenez, azentua aurreratu egiten da plurala adierazterakoan, azentu mota honi [+1] azentuera deitzen dio Hualdek. Hala ere, zenbait hitzetan azentuera berezia nabaritzen da: básarriya, bázkaiya, éuskera,..

c) Hiru silaba baino gehiagoko oinarriak:

•  Singularra: gizónezko/ gizónezkua, emákumia, errómeiya, errósaiyua,...
•  Plurala: gizónezkok, emákumak, errómeitta, errósaiok...

  Adibide hauetan ikus daitekeenez, hiru silabatik gorako hitzetan ez da azentu aldaketarik gertatzen. Hualdek Beasainerako aurkezten zigun eredua ekartzen digu gogora honek, han ere egoera berbera baita.

d) Maileguak:

Maileguekin hainbat joera ikus daitezke. Ondoren azalduko dudan bezala, zenbait kasutan azentu aldaketak nabari dira, eta beste zenbaitetan ez.

•  Gaztelaniaz azentua lehen silaban kokatzen bada: fábrika, prástiko, prátiko, púnta, síloa, pátanua, lánparia... Adibide hauek argi adierazten dute, azentua gorde egiten dela. JI Hualdek [6] bere lanean ere aipatzen ditu mailegu zaharrak, inguru honetarako baliagarri direnak:

  dénbora —> témpora
  dénda —> ténda
  páke —> páce
  árbolia —> árbol

•  Erdal hitzaren azentua bigarren silaban kokatzen bada: bi joera ageri dira inguru honetan. Zenbait kasutan azentua atzeratu egiten da, eta dirudienez joera nagusia hau izango litzateke:

  cuchara —> kótxaria
  cuchillo —> kótxilloa
  bombilla —> bónbilla
  linterna —> línternia

• Gaztelaniaz azentua azken silaban kokatzen bada: azentudun hitzaren oinarria hiru silaba edo gehiagokoa bada, azentua bigarren silaban kokatzen da: teñáoria-tenédoria, telébixioa, estáziua,...

  Hala ere, oinarria bisilabikoa denean, jatorrizko hitzak duen leku berean gordetzen du maileguak ere azentua: kajóe, balkóiya, ...