Urretxu eta
 Zumarragako Euskara 
Hitzaurrea
Sarrera
Metodologia

 

 Atalak
Fonetika-Fonologia
Azentua
Izenaren Morfologia
Aditzaren Morfologia
Sintaxia
Lexikoa

 

 Dokumentuak
Elkarrizketak
Argazkiak
Bibliografia

 

 Aditzaren Morfologia

 1.- Aditz taulak




Atal hau osatu ahal izateko Kaxiano Izagirre, Joxe Leunda, Euxebio Betegi  urretxuarrak, eta MĒ Dolores Madina eta Lurdes Ormazabal zumarragarrak izan ditut laguntzaile. Aldez aurretik eskertu nahi nieke egin duten ahalegina.

1.1 Zenbait ohar:

Aditz taulak izeneko atal hau bi sail nagusitan banauta dago: aditz  laguntzaileari dagokiona eta aditz trinkoari dagokiona.

Aditz laguntzaileari dagokionez, nahiz eta aditz taulek sistema koherente baten itxura eman, ez da hori eguneroko jardunean gertatzen dena. Hiztunek adizki kopuru txikia erabiltzen dutela esan beharra dago. Indikatibozko adizkiak erabiltzen dituzte gehien bat (testuak begiratu besterik ez dago horretarako. Gutxitan aurkituko ditugu, esate baterako, ahalerazko edo subuntiboko adizkiak), eta gainerakoek erabilera oso urria dute. Horrez gain, indikatibozko adizki ez diren horiei buruzko galderak egitean, zalantza izan dute berriemaleek; eta askotan espero den aditza erabili beharrean, beste aditz denbora bat erabiliz erantzuen dute, edo itzulika eginez.

Bestalde, taulak osatze aldera, zenbaitetan Pedro Irizarrek bildutako adizkiak ere sartu ditugu tarteka.

Aditz trinkoei dagokienez, indikatiboko adizkiak jaso ditugu gehien bat (nahiz eta tarteka baldintzari eta ondorioari dagozkien adizki solteak agertu diren). Gainera, zenbaitetan lehenaldiko adizkiak emateko ere arazoak izan dituzte berriemaleek, ohikoena aditz perifrastikoa erabiltzea baita.

Bukatzeko, tauletan agertzen diren adizkiak orokorrean erabiltzen direnak lirateke, horiek isladatzen saiatu gara behintzat. Aldaerak oharretan sartu ditugu. Noiz behinka hutsuneak ere agertzen dira, baina ez adizki horiei buruz galderarik egin ez dugulako, berriemaleek zailtasunak izan dituztelako baizik.

 

1.2 Aditz taulak:

 Aditz Laguntzailea

 Aditz Trinkoa


Ondorengo bi tauletan, berriz, ez da lehenaldiko adizkirik jaso ahal izan:

ERAMAN - NOR-NORK - Indikatiboa - Forma sinpleak

ERAMAN

HURA

HAIEK

NIK

ORAIN

damarret

damartzet

LEHEN
namarren
namarzten

HIK

ORAIN

damak/daman
damarren

damaztek

LEHEN
 
emarztian

HARK

ORAIN

dama

damarz

LEHEN
zamarren
zamazten

GUK

ORAIN

damau

 

LEHEN
 
 

ZUK

ORAIN

damazu

damartzetzu

LEHEN
 
 

ZUEK

ORAIN

damazue

damartzue

LEHEN
 
zemartzuen

HAIEK

ORAIN

damarde

damardee

LEHEN
zemarren
 

Gora

ERAMAN - NOR-NORK - Indikatiboa - Forma alokutiboak

ERAMAN

HURA

HAIEK

NIK

ORAIN

zemarreat/
zemanat[61]

zemartzeat[62]/
zemartzenat

LEHEN
 
 

HIK

ORAIN

damarren

 

LEHEN
 
 

HARK

ORAIN

zemarrek/
zemarren

damaztik[64]/
damaztiñ

LEHEN
zemarrenan[63]
 

GUK

ORAIN

zemarriau/
damaiñau[65]

damaztiau/
damaztiñau

LEHEN
 
 

HAIEK

ORAIN

zemarrie[66]/zemarrene

zemartzene

LEHEN
 
 

Gora

ERAMAN - NOR-NORI-NORK - Indikatiboa - Forma sinpleak

ERAMAN

NIRI
HIRI

HARI

GURI

ZURI
ZUEI

HAIEI

NIK

ORAIN

__

yamardiat

damardiot 

__

damartzut
damaizuet

damarriet

LEHEN
__
namarrian
 
__
namartzun
 
 

HIK

ORAIN


damaiak

__

yamaiok

damardiu

__
__


LEHEN

 

__

 

zamarriun
__
__
 

HARK

ORAIN

 

 

 

 

 
 

 

LEHEN
 
 
 
 
 
 
 

GUK

ORAIN

__

 

damardiou

__

 
 

damardieu

LEHEN
__
 
 
__
 
 
 

ZUK

ORAIN

damazu

__

damaiozu

 

__
__

 

LEHEN
 
__
 
 
__
__
 

ZUEK

ORAIN

damartzue

__

damartzue

damartzue

__
__

damaizue

LEHEN
 
__
 
 
__
__
 

HAIEK

ORAIN

damardie

damardie

damardie

damartzue

 
damartzue

damartzue

LEHEN
 
 
 
 
 
 
zemarrien

Gora

ERAMAN - NOR-NORI-NORK - Indikatiboa [67] - Forma alokutiboak

ERAMAN

NIRI

HARI

GURI

HAIEI

NIK

ORAIN

__

yamaioat

__

yamarriet

LEHEN
__
 
__
 

HARK

ORAIN

 

 

 

 

LEHEN
 
 
 
 

GUK

ORAIN

__

yamaryou

__

yamardieu

LEHEN
__
 
__
 

HAIEK

ORAIN

yamardiek

yamarrie

yamardiuk

yamarriek

LEHEN
 
 
 
 

Gora


[61] yamarriat
[62] yamaztiat
[63] yamarrek
[64] yamaztik
[65] yamarriau
[66] yamarrie
[67] Atal honetan ageri diren adizkiak Kaxiano Izagirreri jasotakoak dira.

 

Gora
 
 



Zintzo-Mintzo Euskaltzale Elkartea

Labeaga 12, behea.
20700 Urretxu (Gipuzkoa - Euskal Herria)
.
Telefonoa: (+34) 943036474