Urretxu eta
 Zumarragako Euskara 
Hitzaurrea
Sarrera
Metodologia

 

 Atalak
Fonetika-Fonologia
Azentua
Izenaren Morfologia
Aditzaren Morfologia
Sintaxia
Lexikoa

 

 Dokumentuak
Elkarrizketak
Argazkiak
Bibliografia

 

 Aditzaren Morfologia

 1.- Aditz taulak




Atal hau osatu ahal izateko Kaxiano Izagirre, Joxe Leunda, Euxebio Betegi  urretxuarrak, eta Mª Dolores Madina eta Lurdes Ormazabal zumarragarrak izan ditut laguntzaile. Aldez aurretik eskertu nahi nieke egin duten ahalegina.

1.1 Zenbait ohar:

Aditz taulak izeneko atal hau bi sail nagusitan banauta dago: aditz  laguntzaileari dagokiona eta aditz trinkoari dagokiona.

Aditz laguntzaileari dagokionez, nahiz eta aditz taulek sistema koherente baten itxura eman, ez da hori eguneroko jardunean gertatzen dena. Hiztunek adizki kopuru txikia erabiltzen dutela esan beharra dago. Indikatibozko adizkiak erabiltzen dituzte gehien bat (testuak begiratu besterik ez dago horretarako. Gutxitan aurkituko ditugu, esate baterako, ahalerazko edo subuntiboko adizkiak), eta gainerakoek erabilera oso urria dute. Horrez gain, indikatibozko adizki ez diren horiei buruzko galderak egitean, zalantza izan dute berriemaleek; eta askotan espero den aditza erabili beharrean, beste aditz denbora bat erabiliz erantzuen dute, edo itzulika eginez.

Bestalde, taulak osatze aldera, zenbaitetan Pedro Irizarrek bildutako adizkiak ere sartu ditugu tarteka.

Aditz trinkoei dagokienez, indikatiboko adizkiak jaso ditugu gehien bat (nahiz eta tarteka baldintzari eta ondorioari dagozkien adizki solteak agertu diren). Gainera, zenbaitetan lehenaldiko adizkiak emateko ere arazoak izan dituzte berriemaleek, ohikoena aditz perifrastikoa erabiltzea baita.

Bukatzeko, tauletan agertzen diren adizkiak orokorrean erabiltzen direnak lirateke, horiek isladatzen saiatu gara behintzat. Aldaerak oharretan sartu ditugu. Noiz behinka hutsuneak ere agertzen dira, baina ez adizki horiei buruz galderarik egin ez dugulako, berriemaleek zailtasunak izan dituztelako baizik.

 

1.2 Aditz taulak:

 Aditz Laguntzailea

 Aditz Trinkoa


NOR-NORI - Indikatiboa - Forma sinpleak

 

NIRI

HIRI

HARI

GURI
ZURI ZUEI

HAIEI

HURA

ORAIN

zait

zaik/zain

zako

zaiu
zaizu
zaizue

zakoe

LEHEN
zitzatan
zitzaian
zitzakon/zitzaion
zitzakun
zitzaizun
zitzaizuen
zitzakoen
HAIEK
ORAIN

zait

zaik/zain

zako

zaku
zaizu
zaizue

zaie

LEHEN
zitzatan
zitzaian
zitzakon
zitzakun
zitzaizun
zitzaizuen
zitzaien

Gora

NOR-NORI - Indikatiboa - Forma alokutiboak

 

NIRI

HARI

GURI

HAIEI

HURA

ORAIN

zatak/zatan

zaiok/
zikon

zakuk/
zakun [22]

zakoe

LEHEN
 zitzaidan [19]
 zitzaioan [20]
zitzaiguan [21]

zitzaien [23]

HAIEK
ORAIN

zatak/zatan

zikok/zikon

zakuk/zakun

zakoe

LEHEN
zitzaidan
zitzaioan/
zikonan [24]
zitzaiguan
zitzaien

Gora

NOR-NORI - Baldintza - Forma sinpleak

 

NIRI

HIRI

HARI

GURI

ZURI

ZUEI

HAIEI

HURA

bazitzatan

balitzaia

bazitzaion

bazitzakun

bazitzazun

bazitzazuen

bazitzakoen

HAIEK

bazitzatan

balitzaia

bazitzaion

bazitzakun

bazitzazun

bazitzazuen

bazitzaten

Gora

NOR-NORI - Hipotetikoa - Forma sinpleak

 

NIRI

HIRI

HARI

GURI

ZURI

ZUEI

HAIEI

HURA

litzaike

litzaikek

litzaioke

litzaiuke

litzazuke

litzaizukie

litzaieke

HAIEK

litzaikie

litzaikek

litzakio

litzakiun

-ko zitzazun

-ko zitzazuen

litzaieke

Gora

NOR-NORI - Hipotetikoa - Forma alokutiboak

 

NIRI

HARI

GURI

HAIEI

HURA 

litzaikek

litzaiokek

litzaiukek

litzaikiek

HAIEK
 

litzaikik

litzakiok

litzakiuan

litzaiekek

Gora

NOR-NORI - Ahalera - Forma sinpleak [25]

 

NIRI

HIRI

HARI

GURI
ZURI ZUEI

HAIEI

HURA

ORAIN

daikit

yaikik

daikio

daikiu
deikizu
daikizue

daikie

LEHEN
zitzakian
xeikian
zitzakion
zitzakiun
zitzakizun
zitzakizuen
zitzaikien
HAIEK
ORAIN

deikie

yaikik

daikie

daikiu
daikizu
daikizue

daizkie

LEHEN
zitzaikien
xeikian
zitzaikien
zitzaikiun
zitzaikizun
zitzaikizuen
?

Gora

NOR-NORI - Ahalera - Forma alokutiboak

 

NIRI

HARI

GURI

HAIEI

HURA

ORAIN

zeikiak

yaikiok

yaikiuk

yaikie

LEHEN
 xitxakean
xitxakioan 
xitxakiuan

xeikien

HAIEK
ORAIN

zeikiak

yaikiok

yaikiuk

?

LEHEN
xitxakean
xitxakioan
xitxakiuan
zeizkien

Gora

NOR-NORI - Subjuntiboa - Forma sinpleak

 

NIRI

HIRI

HARI

GURI

ZURI

ZUEI

HAIEI

HURA

daian

 

dakion

daiun

 

 

 

HAIEK

daian

 

 

daiun

 

 

 

Gora

NOR-NORI - Agintera - Forma sinpleak

 

NIRI

HIRI

HARI

GURI

ZURI

ZUEI

HAIEI

HURA

dakiala

dakiala

dakiola

dakiula

dakizula

dakizuela

dakiela

HAIEK

dakiala

daiela

daiela

daiuela

dakizuela

dakizuela

daiela

Gora


 
 [19] xatak – x(itz)atan
 [20] xakok -  xitxakoan
 [21] xaku - xitxakuan
 [22] Lehenaldirako Irizarrek zikuan eta zikunan bildu zituen
 [23] xakoe – xitxakoen. Irizarrek, berriz, zikoean eta zikoenan jaso zituen.
 [24] Irizarrek jasotakoa.
 [25] Taula hauetan agertzen diren adizkiak kaxiano Izagirreri jasotakoak dira, Mendieta ingurukoak beraz.
Gora
 
 



Zintzo-Mintzo Euskaltzale Elkartea

Labeaga 12, behea.
20700 Urretxu (Gipuzkoa - Euskal Herria)
.
Telefonoa: (+34) 943036474