Urretxu eta
 Zumarragako Euskara 
Hitzaurrea
Sarrera
Metodologia

 

 Atalak
Fonetika-Fonologia
Azentua
Izenaren Morfologia
Aditzaren Morfologia
Sintaxia
Lexikoa

 

 Dokumentuak
Elkarrizketak
Argazkiak
Bibliografia

 

 Aditzaren Morfologia

 1.- Aditz taulak




Atal hau osatu ahal izateko Kaxiano Izagirre, Joxe Leunda, Euxebio Betegi  urretxuarrak, eta MĒ Dolores Madina eta Lurdes Ormazabal zumarragarrak izan ditut laguntzaile. Aldez aurretik eskertu nahi nieke egin duten ahalegina.

1.1 Zenbait ohar:

Aditz taulak izeneko atal hau bi sail nagusitan banauta dago: aditz  laguntzaileari dagokiona eta aditz trinkoari dagokiona.

Aditz laguntzaileari dagokionez, nahiz eta aditz taulek sistema koherente baten itxura eman, ez da hori eguneroko jardunean gertatzen dena. Hiztunek adizki kopuru txikia erabiltzen dutela esan beharra dago. Indikatibozko adizkiak erabiltzen dituzte gehien bat (testuak begiratu besterik ez dago horretarako. Gutxitan aurkituko ditugu, esate baterako, ahalerazko edo subuntiboko adizkiak), eta gainerakoek erabilera oso urria dute. Horrez gain, indikatibozko adizki ez diren horiei buruzko galderak egitean, zalantza izan dute berriemaleek; eta askotan espero den aditza erabili beharrean, beste aditz denbora bat erabiliz erantzuen dute, edo itzulika eginez.

Bestalde, taulak osatze aldera, zenbaitetan Pedro Irizarrek bildutako adizkiak ere sartu ditugu tarteka.

Aditz trinkoei dagokienez, indikatiboko adizkiak jaso ditugu gehien bat (nahiz eta tarteka baldintzari eta ondorioari dagozkien adizki solteak agertu diren). Gainera, zenbaitetan lehenaldiko adizkiak emateko ere arazoak izan dituzte berriemaleek, ohikoena aditz perifrastikoa erabiltzea baita.

Bukatzeko, tauletan agertzen diren adizkiak orokorrean erabiltzen direnak lirateke, horiek isladatzen saiatu gara behintzat. Aldaerak oharretan sartu ditugu. Noiz behinka hutsuneak ere agertzen dira, baina ez adizki horiei buruz galderarik egin ez dugulako, berriemaleek zailtasunak izan dituztelako baizik.

 

1.2 Aditz taulak:

 Aditz Laguntzailea

 Aditz Trinkoa


NOR - Forma sinpleak

 

 

INDIKATIBOA

BALDINTZA

HIPOTETIKOA

AHALERA

SUBJUNTIBOA

AGINTERA

NI

ORAIN

naiz

banitza(ke)

nitzake

deiket

naiñ

__

LEHEN
nitzan
neiken
 

HI

ORAIN

aiz

baitza(ke)

itzake

deikek/n

 

ai

LEHEN
itzan/
itzenan
eikian/
eikenan
 

HURA

ORAIN

da

balitz

litzake

daike

deiñ

dailla

LEHEN
zan
zeiken
zeiñ

GU

ORAIN

gea

bagiña(ke)

giñake

deikeu

 

__

LEHEN
giñan
gendeiken
 

ZU

ORAIN

zea

baziña(ke)

ziñake

deikezu

 

zaiz

LEHEN
ziñan
zeikezun
 

ZUEK

ORAIN

zate

baziñate

ziñateke

deikezue

 

zaizte

LEHEN
ziñaten
zeikezuen
 

HAIEK

ORAIN

dia

balia

liake

daikie

 

 

LEHEN
zian
zeikien
 

Gora

NOR - Forma alokutiboak

 

INDIKATIBOA

HIPOTETIKOA

AHALERA

ORAIN
LEHEN
ORAIN
LEHEN

NI

nauk/
naun

nituan/
nindunan

-ko nitzean
nindukek/
nindukenan [1]

zeikeat/
zeikenat

neiki(ñ)an

HURA

dek/
den

uan/unan

-ko ukek

daikik/ñ

zeikian/
-enan [2]

GU

gaittuk/
gaittun

genduztean/
genduztenan

genduzkik

zeikiau [3]/
zeikenau

gendeikian/
gendeikiñan

HAIEK

dittuk/
dittun

ittuan/
ittunan

-ko uzke

zeikie [4]/
zeikiene

zeikiean/
zeikienan [5]

Gora



 [1] yeike(n)at
 [2] xeikian - ñan
 [3] yaikiau
 [4] yaikie
 [5] xeikien- nan
 
Gora
 
 



Zintzo-Mintzo Euskaltzale Elkartea

Labeaga 12, behea.
20700 Urretxu (Gipuzkoa - Euskal Herria)
.
Telefonoa: (+34) 943036474